Trong bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng, ngành cơ khí chế tạo Việt Nam được xem là nền tảng của công nghiệp hỗ trợ (CNHT) và là trụ cột quan trọng của nền sản xuất. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, các doanh nghiệp (DN) trong lĩnh vực này, đặc biệt là DN chế tạo máy và khuôn mẫu, vẫn đang phải đối mặt với hàng loạt khó khăn. Một trong những rào cản lớn nhất hiện nay chính là chính sách thuế chưa công bằng, khiến cho sản phẩm nhập khẩu thành phẩm lại rẻ hơn so với sản xuất trong nước – điều nghịch lý đang kìm hãm sự phát triển của ngành.
Nhập khẩu “lấn át” sản xuất nội địa vì chính sách thuế bất hợp lý
Theo ông Đỗ Phước Tống – Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Cơ khí – Điện TP. Hồ Chí Minh (HAMEE), nhiều DN cơ khí nội địa đang chịu áp lực nặng nề từ chính sách thuế hiện hành. Đơn cử, các loại nguyên liệu chuyên dụng như thép cacbon làm khuôn, hoặc linh kiện đặc thù như động cơ servo, bộ điều khiển… khi nhập khẩu đều phải chịu mức thuế cao. Trong khi đó, sản phẩm thành phẩm chế tạo sẵn từ nước ngoài lại có thuế nhập khẩu bằng 0. Sự chênh lệch thuế suất này khiến cho hàng nhập khẩu có giá thành thấp hơn đáng kể so với sản phẩm do DN trong nước sản xuất.
Kết quả là nhiều DN thương mại nhập khẩu và phân phối thiết bị cơ khí phát triển mạnh, trong khi DN sản xuất lại ngày càng gặp khó. Điều này bóp nghẹt khả năng cạnh tranh của ngành cơ khí nội địa, đẩy các DN chế tạo rơi vào tình trạng thiếu hụt đơn hàng, không có nguồn lực tái đầu tư máy móc, công nghệ mới.
Sức hút từ các tập đoàn lớn và cơ hội không dễ nắm bắt
Theo bà Trần Thị Huế – Phó Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Đầu tư phía Bắc – Việt Nam hiện là điểm đến hấp dẫn đối với các tập đoàn công nghiệp đa quốc gia nhờ vào tốc độ tăng trưởng kinh tế ổn định (GDP năm 2018 đạt 6,8%). Sự hiện diện ngày càng nhiều của các “ông lớn” FDI kéo theo nhu cầu về nhà cung ứng sản phẩm CNHT trong nước. Tuy nhiên, theo bà Huế, việc trở thành đối tác trong chuỗi cung ứng toàn cầu không hề dễ dàng với DN Việt Nam.
Các tập đoàn lớn thường mang theo hệ sinh thái các DN vệ tinh – vốn là những DN đã có năng lực sản xuất tốt. Khi lựa chọn nhà cung ứng tại Việt Nam, họ yêu cầu rất cao về chất lượng, số lượng, tiến độ và tiêu chuẩn kỹ thuật. Trong khi đó, nhiều DN cơ khí trong nước, nhất là DN vừa và nhỏ, vẫn còn yếu về nội lực, công nghệ lạc hậu, thiếu tính chuyên nghiệp trong quản lý.
Dù vậy, vẫn có những tín hiệu tích cực. Một số DN cơ khí Việt Nam đã nỗ lực đổi mới công nghệ, nâng cấp năng lực quản trị và đã có thể cung ứng cho nhóm DN lớp 2, lớp 3 trong chuỗi cung ứng quốc tế. Đây là bước tiến đáng ghi nhận, cho thấy DN trong nước hoàn toàn có tiềm năng nếu được tiếp thêm động lực từ các chính sách hỗ trợ phù hợp.
Chính sách hỗ trợ chưa đi vào thực chất
TP. Hồ Chí Minh từng ban hành Quyết định 50/2015/QĐ-UBND và Quyết định 15/2017/QĐ-UBND nhằm hỗ trợ DN đầu tư vào lĩnh vực CNHT. Tuy nhiên, theo đánh giá của HAMEE, rất ít DN cơ khí mạnh dạn tham gia các gói kích cầu này. Nguyên nhân là bởi các điều kiện xét duyệt còn khắt khe, quy trình phức tạp, và đặc biệt là nhiều DN không đủ điều kiện về mặt bằng sản xuất.
Một số DN đang hoạt động trong các nhà xưởng đã xây dựng từ lâu, không còn phù hợp với quy hoạch mới, nên không được xét duyệt hưởng hỗ trợ. Trong khi đó, nếu buộc phải di dời sang các khu công nghiệp theo đúng quy hoạch, chi phí đầu tư hạ tầng quá lớn khiến DN không còn vốn để đầu tư máy móc – thiết bị sản xuất.
Điều này dẫn đến nghịch lý: chính sách hỗ trợ đã có nhưng không đi vào thực tiễn, hoặc chỉ tiếp cận được với số ít DN có điều kiện tương đối tốt. Phần lớn DN nhỏ và vừa – vốn chiếm đa số trong ngành cơ khí chế tạo – vẫn đang phải “tự bơi” giữa thị trường khốc liệt.
Cần điều chỉnh chính sách thuế và tạo điều kiện thực chất hơn
Ông Tống nhấn mạnh: để ngành cơ khí chế tạo có thể phát triển bền vững, chính sách thuế cần được điều chỉnh để tạo sân chơi bình đẳng hơn. Nhà nước cần giảm thuế nhập khẩu cho các nguyên liệu, linh kiện chuyên dùng trong sản xuất, đồng thời cân nhắc tăng thuế nhập khẩu thành phẩm để hạn chế cạnh tranh không công bằng từ hàng ngoại.
Ngoài ra, cần có các chương trình hỗ trợ tiếp cận vốn tín dụng, đầu tư công nghệ, cải thiện hạ tầng mặt bằng sản xuất phù hợp với đặc thù của các DN cơ khí. Việc mở rộng các gói hỗ trợ từ trung ương đến địa phương cần phải thực chất, linh hoạt, cắt giảm thủ tục hành chính để DN dễ tiếp cận hơn.
Bộ Công Thương đã ghi nhận những vướng mắc từ cộng đồng DN cơ khí và cam kết sẽ phối hợp với các hiệp hội ngành nghề để kiến nghị điều chỉnh chính sách. Mục tiêu là tạo môi trường cạnh tranh công bằng, thúc đẩy nội lực sản xuất trong nước, qua đó tăng cường khả năng tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Theo cokhivietnam